صادرات از ایران: از کجا شروع کنیم؟ راهنمای جامع + محصولات پرسود

صادرات از ایران به عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور نقش کلیدی در ارزآوری، توسعه صنایع داخلی و تقویت روابط بین المللی ایفا می کند. ایران با برخورداری از منابع غنی طبیعی مانند نفت، گاز، محصولات کشاورزی مانند پسته، زعفران و خرما، صنایع پتروشیمی، معدنی و صنایع دستی، پتانسیل بالایی برای صادرات دارد.
 با وجود چالش هایی مانند محدودیت ها، نوسانات ارزی و پیچیدگی های لجستیکی، صادرات غیرنفتی ایران در سال های اخیر رشد قابل توجهی داشته است.

💡در این مقاله به بررسی ابعاد مختلف صادرات از ایران می پردازیم و بهترین کشورها برای صادرات، ابزارهای دیجیتال مانند اپلیکیشن ها، قوانین حاکم و مراحل عملی صادرات از صفر تا صد را بررسی می کنیم.

⭐️این راهنما بر اساس داده های به روز و تجربیات عملی تدوین شده تا به صادرکنندگان نوپا و حرفه ای کمک کند.

بهترین کشورها برای صادرات از ایران

انتخاب کشور مقصد یکی از مهم ترین تصمیمات در فرآیند صادرات از ایران است. عوامل مؤثری مانند روابط سیاسی، فاصله جغرافیایی، نیازهای بازار هدف، تعرفه های گمرکی و حجم تجارت دوجانبه باید در نظر گرفته شوند.

بر اساس آمار گمرک ایران در سال ۱۴۰۲ و پیش بینی های سال ۱۴۰۴، کشورهای آسیایی و همسایه بیشترین سهم را در صادرات ایران دارند. چین با بیش از ۲۷ درصد از کل صادرات ایران (حدود ۱۲.۶ میلیارد دلار در ۲۰۲۲) رتبه اول را دارد، اما کشورهای دیگر نیز فرصت های طلایی ارائه می دهند.
 در ادامه بهترین کشورها را بر اساس حجم صادرات، کالاهای پرطرفدار و فرصت های آینده بررسی می کنیم.

1. چین: غول اقتصادی آسیا

چین به عنوان بزرگ ترین واردکننده کالاهای ایرانی، اولین مقصد برای صادرات از ایران است. در سال ۱۴۰۲ صادرات ایران به چین بیش از ۷ میلیارد دلار بوده است. عمدتاً شامل محصولات پتروشیمی، فلزات، مواد معدنی و میوه های خشک مانند پسته. پیش بینی می شود در ۱۴۰۴ با توافقات تجاری مانند عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای، این رقم به ۱۵ میلیارد دلار برسد.

مزایا: بازار بزرگ مصرفی، تقاضای بالا برای مواد خام و کاهش هزینه حمل از طریق مسیرهای دریایی

چالش ها: رقابت شدید و نیاز به استانداردهای کیفی بالا

2. عراق: همسایه نزدیک و بازار اشباع نشده

عراق دومین مقصد صادراتی ایران است که حجم صادرات به این کشور در سالهای اخیر بیش از ۱۰ میلیارد دلار بوده است. کالاهای اصلی شامل مواد غذایی، مصالح ساختمانی، میوه و سبزیجات و محصولات صنعتی مانند سیمان و فولاد می باشد.

نزدیکی فرهنگی و جغرافیایی هزینه حمل را کاهش می دهد. در ۱۴۰۴، با بازسازی زیرساخت های عراق پس از جنگ، تقاضا برای کالاهای ایرانی افزایش خواهد یافت.

برای صادرات موفق به عراق (به خصوص مواد غذایی و کشاورزی):

• از بازارچه های مرزی مثل پرویزخان، مهران، باشماق استفاده کنید. چرا که هزینه حمل و نقل کمتر می شود و در زمان کمتری کالای خود را مستقیما به مشتری عراقی می فروشید.
• حتماً مجوزهای بهداشتی (گواهی دامپزشکی/بهداشت گیاهی + COC) بگیرید. چرا که بدون این مجوزها کالا در مرز توقیف می شود.

3. امارات متحده عربی: دروازه خاورمیانه

امارات با حدود ۶ میلیارد دلار واردات از ایران در ۱۴۰۲، سومین رتبه را دارد. کالاهای صادراتی شامل محصولات کشاورزی مثل سیب و خیار، پتروشیمی و صنایع دستی است.
دبی به عنوان هاب تجاری، امکان ری اکسپورت به کشورهای دیگر را فراهم می کند.
پیش بینی ۱۴۰۴: صادرات به امارات ۱۱ درصد کاهش یافته اما با تمرکز روی کالاهای غیرنفتی، پتانسیل رشد دارد.

مزایا: زیرساخت های پیشرفته، روابط تجاری قوی و نزدیکی جغرافیایی

4. ترکیه: پلی به اروپا

ترکیه با مرز مشترک و روابط فرهنگی نزدیک، چهارمین مقصد است. در سالهای اخیر حجم صادرات به ترکیه بیش از 4 میلیارد دلار بوده است.
کالاهای پرطرفدار در ترکیه شامل پتروشیمی، میوه، پسته و مواد معدنی می شود.

ترکیه دروازه ورود به بازار اروپا است و توافقات تجاری مانند اوراسیا فرصت های جدیدی ایجاد می کند.

چالش: رقابت با تولیدات داخلی ترکیه

5. هند: بازار روبه رشد آسیایی

هند به عنوان یکی از سریع ترین اقتصادهای در حال رشد، فرصت های بی نظیری برای صادرات از ایران ارائه می دهد.
تا آذر ۱۴۰۴ صادرات ایران به هند حدود ۸۴۴ میلیون دلار بوده و پیش بینی می شود با تمرکز روی توافقات تجاری و مسیرهای لجستیکی مانند بندر چابهار، این رقم به بیش از ۱-۱.۵ میلیارد دلار در سال کامل برسد.

کالاهای اصلی صادراتی شامل محصولات پتروشیمی، مواد معدنی، خشکبار مثل پسته، بادام، خرما، زعفران، میوه های تازه مثل سیب و کیوی، محصولات دارویی و شیمیایی، و حتی مواد غذایی دریایی مثل ماهی و میگو است.

مزایا: بازار عظیم مصرفی با تقاضای بالا برای مواد خام و محصولات کشاورزی باکیفیت ایرانی، روابط تاریخی و فرهنگی قوی، مکمل بودن اقتصادها (ایران صادرکننده انرژی و مواد اولیه، هند واردکننده و صادرکننده فناوری و دارو) و مسیرهای حمل دریایی مستقیم از بندرعباس یا چابهار که هزینه را کاهش می دهد.

6. عمان: همسایه جنوبی و هاب صادرات مجدد

عمان با روابط سیاسی نزدیک و بی طرفانه یکی از بهترین مقاصد صادراتی ایران در خلیج فارس است. در پنج ماه نخست سال ۱۴۰۴، صادرات ایران به عمان با ۱۶ درصد رشد به حدود ۷۸۰ میلیون دلار رسید و پیش بینی می شود حجم کل مبادلات سالانه به بیش از ۲.۵ میلیارد دلار برسد.

کالاهای اصلی صادراتی شامل محصولات پتروشیمی، فولاد، سیمان، مواد غذایی، میوه و تره بار، خشکبار و مصالح ساختمانی است.

مزایا: نزدیکی جغرافیایی (حمل دریایی ارزان از بندرعباس یا جاسک)، نقش عمان به عنوان هاب ری اکسپورت به آفریقا و آسیا، و روابط فرهنگی مشترک

جدول مقایسه بهترین کشورها برای صادرات از ایران (بر اساس داده های ۱۴۰۲تا ۱۴۰۴):

📍سایر کشورها مانند روسیه، پاکستان و آلمان نیز فرصت های خوبی ارائه می دهند، به ویژه برای محصولات کشاورزی و پتروشیمی

از کجا باید شروع کنیم؟

شروع صادرات از ایران فرصتی عالی برای ورود به بازارهای جهانی و کسب درآمد دلاری است. اما نیاز به برنامه ریزی دقیق دارد. علاوه بر مراحل قانونی و عملی (مانند اخذ کارت بازرگانی، انتخاب کالا و فرآیند گمرکی) که در ادامه توضیح می دهیم، آموزش، بازاریابی صادراتی، ارتباطات و شبکه سازی نقش کلیدی در موفقیت دارند. چون بدون مشتری خارجی، هیچ صادراتی اتفاق نمی افتد. در ادامه گام های اصلی را با تمرکز ویژه روی این جنبه ها توضیح می دهم:

1. آموزش و کسب دانش پایه:

قبل از هر اقدامی خودتان را آموزش دهید. بسیاری از تازه کاران به دلیل عدم دانش بازاریابی بین المللی یا قوانین شکست می خورند.

• دوره های آموزشی معتبر شرکت کنید و گول دوره های زرد را نخورید.
• کتاب ها و منابع رایگان بخوانید: قوانین مقررات صادرات و واردات ۱۴۰۴، بازاریابی صادراتی، Incoterms و قراردادهای بین المللی را حتما مطالعه کنید.
• علاوه بر مطالعه کتاب از هوش مصنوعی با پرامپت های درست اطلاعات و آموزش های دقیق را بگیرید. توجه داشته باشید هوش مصنوعی به تنهایی برای آموزش کافی نیست.
• مهارت های ضروری یاد بگیرید: زبان انگلیسی در حد متوسط برای مذاکره، دیجیتال مارکتینگ صادراتی و ابزارهای جستجوی بازار (مانند ITC Trade Map یا آمار گمرک ایران).

2. انتخاب کالا و بازار هدف با تحقیق دقیق

• کالایی انتخاب کنید که مزیت رقابتی داشته باشد. مانند پسته، زعفران، محصولات پتروشیمی یا صنایع دستی که فقط در ایران تولید می شود.
• بازار را تحقیق کنید: تقاضا، رقبا، تعرفه ها و استانداردهای کشور مقصد را بررسی کنید. از سایت سازمان توسعه تجارت tpo.ir یا گزارش های گمرک می توانید برای این کار استفاده کنید.
• از ابزارهای رایگان مانند تحلیلگر تجارت یا آمار صادرات قبلی ایران استفاده کنید.

این مرحله پایه بازاریابی است. بدون شناخت بازار، نمی توانید مشتری پیدا کنید.

3. بازاریابی صادراتی و یافتن مشتری (مهم ترین بخش برای موفقیت)

۸۰% موفقیت صادرات به بازاریابی قوی بستگی دارد. بدون مشتری، همه مراحل بی فایده است.

• روش های دیجیتال: سایت دو زبانه بسازید، در پلتفرم های B2B مانند Alibaba، Exportal یا TradeIndia ثبت نام کنید. از لینکدین، اینستاگرام و گوگل ادز برای جذب lead استفاده کنید.
• نمایشگاه های بین المللی: در نمایشگاه هایی مانند گالفود دبی (غذا)، بیگ۵ دبی (ساختمانی) یا نمایشگاه های چین شرکت کنید. بهترین جا برای ارتباط مستقیم همین نمایشگاه هاست.
• شبکه سازی: با رایزنان بازرگانی سفارتخانه ها، اتاق های بازرگانی مشترک مانند ایران-عراق یا ایران-چین و انجمن های صادراتی تماس بگیرید.
• پروفرما یا پیش فاکتور حرفه ای تهیه کنید و مذاکره کنید.

نکته: مشتری یابی ممکن است ۳-۶ ماه طول بکشد؛ صبور باشید و روابط بلندمدت بسازید.

4. ارتباطات و شبکه سازی (کلید پایداری صادرات)

ارتباطات قوی، درهای بسته را باز می کند.

• عضو اتاق بازرگانی شوید و در جلسات و وبینارها شرکت کنید.
• با صادرکنندگان موفق از گروه های تلگرامی/لینکدین یا انجمن ها شبکه بسازید.
• از شرکت های مدیریت صادرات (EMC) کمک بگیرید، اگر تجربه ندارید آن ها بازاریابی و عملیات را برعهده می گیرند.
• روابط با تامین کنندگان حمل ونقل، بیمه و بانک های ارزی را زودتر برقرار کنید.

5. اقدامات قانونی و عملی اولیه

• اخذ کارت بازرگانی: الزامی برای صادرات تجاری. از سامانه یکپارچه کارت بازرگانی هوشمند (cscs.chambertrust.ir) اقدام کنید. هزینه صدور حدود ۸ میلیون تومان + حق عضویت اتاق (بر اساس سرمایه)
  ثبت در سامانه جامع تجارت ntsw.ir
• تامین سرمایه اولیه: برای بازاریابی (سایت، نمایشگاه)، نمونه کالا و حمل اولیه (حداقل ۲۰۰ میلیون تومان بسته به کالا)

6. اجرای اولین صادرات و نکات نهایی

• پس از یافتن مشتری، مراحل عملی (مجوزها، بسته بندی، حمل، گمرک و رفع تعهد ارزی) را شروع کنید.
• با حجم کوچک شروع کنید تا ریسک کم باشد.
• از مشوق های دولتی (معافیت مالیاتی صادرات غیرنفتی، یارانه حمل) استفاده کنید.

قوانین صادرات کالا از ایران (به روزرسانی ۱۴۰۴)

قوانین صادرات کالا از ایران عمدتاً بر اساس قانون مقررات صادرات و واردات (مصوب ۱۳۷۲ با اصلاحات بعدی) و کتاب مقررات صادرات و واردات سال ۱۴۰۴ (منتشرشده توسط سازمان توسعه تجارت) تنظیم شده است.
کالاها به سه دسته مجاز، مشروط و ممنوع تقسیم می شوند. صادرکنندگان باید کارت بازرگانی معتبر داشته باشند، از سامانه جامع تجارت (NTSW) برای ثبت استفاده کنند و تعهد ارزی را رفع نمایند. 
برای اطلاعات دقیق، به کتاب تعرفه ۱۴۰۴ و بخشنامه های سازمان توسعه تجارت مراجعه کنید.

دسته بندی کالاها:

🟢مجاز: بدون نیاز به مجوز خاص (با رعایت استاندارد و بهداشت)

🟡مشروط: نیاز به مجوز از وزارتخانه های مربوطه (صنعت، جهاد کشاورزی، بهداشت و ...)

🔴ممنوع: به دلایل شرعی، قانونی، امنیتی یا تنظیم بازار داخلی (لیست سالانه منتشر می شود)

الزامات اصلی صادرکننده:

🔵 داشتن کارت بازرگانی معتبر

🔵ثبت در سامانه جامع تجارت (NTSW)

🔵رفع تعهد ارزی (بازگشت ارز از طریق نیما، واردات در مقابل صادرات یا روش های مجاز، حداقل ۷۰% برای معافیت مالیاتی)

مزایای مالیاتی:

🟣صادرات غیرنفتی کاملاً معاف از مالیات

🟣برخی کالاها (مانند مواد خام معدنی) مشمول عوارض صادراتی

رعایت استاندارد و مقررات مقصد:

⚫️الزامی بودن استانداردهای کشور واردکننده

⚫️جریمه برای عدم رعایت: تعلیق کارت، جریمه مالی یا مشکلات گمرکی

⚫️گمرکی: تعرفه های صفر برای بسیاری کالاها، اما نیاز به اظهارنامه الکترونیکی

مراحل صادرات کالا از صفر تا صد 

صادرات کالا از ایران فرآیندی گام به گام است که از بازاریابی شروع شده و به رفع تعهد ارزی ختم می شود. این مراحل بر اساس قوانین گمرک ایران و سازمان توسعه تجارت در سال ۱۴۰۴ تنظیم شده و معمولاً از طریق سامانه های جامع تجارت (NTSW) و EPL گمرک انجام می گیرد. در ادامه، هر گام را با جزئیات بیشتر توضیح می دهیم:

✅️گام ۱: انتخاب کالا و بازار هدف

ابتدا کالایی را انتخاب کنید که پتانسیل صادراتی بالایی داشته باشد، مانند محصولات کشاورزی (پسته، زعفران، خرما)، پتروشیمی، معدنی یا صنایع دستی. بررسی کنید که کالا در دسته مجاز یا مشروط باشد (لیست ممنوعات سالانه از سازمان توسعه تجارت منتشر می شود). سپس بازار هدف را تحلیل کنید: تقاضا، رقابت، تعرفه ها و روابط تجاری را با ابزارهایی مانند سامانه تحلیلگر تجارت یا آمار گمرک بررسی کنید تا بهترین کشورها (مثل عراق، چین یا امارات) را انتخاب نمایید.

✅️گام ۲: اخذ کارت بازرگانی

کارت بازرگانی الزامی است و از اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران صادر می شود. اعتبار آن معمولاً یک ساله (قابل تمدید) است. مدارک لازم شامل شناسنامه، کارت ملی، گواهی عدم سوءپیشینه، مدارک تحصیلی، سند مالکیت یا اجاره محل کسب و گواهی مالیاتی است. فرآیند آنلاین از طریق سامانه جامع کارت بازرگانی هوشمند انجام می شود و پس از تأیید، کارت صادر می گردد.

✅️گام ۳: بازاریابی و یافتن مشتری

از روش هایی مانند شرکت در نمایشگاه های بین المللی، سایت های B2B (مانند Alibaba یا Exportal)، شبکه های اجتماعی، اپلیکیشن های صادراتی یا واسطه ها استفاده کنید. پس از یافتن مشتری، پیش فاکتور (Proforma Invoice) صادر کنید که شامل جزئیات کالا، قیمت، شرایط پرداخت (مانند LC یا TT) و تحویل (Incoterms مانند FOB یا CIF) باشد. مذاکره و قرارداد نهایی را بر اساس این پروفرما ببندید.

✅️گام ۴: اخذ مجوزها

بسته به نوع کالا، مجوزهای لازم را بگیرید: مجوز صدور از وزارت صنعت، معدن و تجارت (برای کالاهای مشروط)، گواهی استاندارد از سازمان استاندارد، گواهی بهداشت/قرنطینه گیاهی یا دامپزشکی از وزارت جهاد کشاورزی یا بهداشت، و گواهی مبدأ از اتاق بازرگانی. برای برخی کالاها، گواهی بازرسی (از شرکت هایی مانند SGS) نیز الزامی است. همه این ها از طریق سامانه جامع تجارت ثبت می شوند.

✅️گام ۵: بسته بندی و آماده سازی

کالا را طبق استانداردهای بین المللی و کشور مقصد بسته بندی کنید (مانند استفاده از پالت، مارکینگ صحیح و برچسب گذاری). رعایت استانداردهایی مانند ISO یا CE (برای اروپا) ضروری است تا کالا در مقصد پذیرفته شود. همچنین، لیست بسته بندی (Packing List) و فاکتور تجاری (Commercial Invoice) را تهیه کنید.

✅️گام ۶: حمل ونقل

روش حمل را انتخاب کنید: زمینی (برای کشورهای همسایه مانند عراق)، دریایی (کانتینری برای حجم بالا)، هوایی (برای کالاهای فوری و گران قیمت) یا ترکیبی. شرکت حمل ونقل معتبر انتخاب کنید، کالا را بیمه کنید .(بیمه نامه حمل) و اسناد حمل مانند بارنامه (Bill of Lading) یا CMR (برای زمینی) را دریافت نمایید. در شرایط تحریم، ممکن است از شرکت های واسط استفاده شود.

✅️گام ۷: اظهار گمرکی  

در سامانه EPL گمرک (epl.irica.ir)، اظهارنامه الکترونیکی ثبت کنید: اطلاعات کالا، ارزش، اسناد و مسیر را وارد نمایید. پس از ارزیابی گمرک (بررسی فیزیکی یا سیستمی)، عوارض صادراتی را پرداخت کنید و کوتاژ (شماره سریال اظهارنامه) دریافت نمایید. این مرحله معمولاً ۳-۷ روز طول می کشد.

✅️گام ۸: صدور کالا  

پس از تأیید گمرک، کالا از مرز خارج می شود. پروانه صادراتی الکترونیکی صادر گردیده و کالا به مقصد می رسد. پیگیری حمل تا تحویل نهایی به مشتری انجام دهید.

✅️گام ۹: دریافت وجه  

پرداخت را طبق قرارداد دریافت کنید. از آنجایی که محدودیت هایی برای انتقال مستقیم ارز به بانک های ایران وجود دارد، باید از صرافی ها برای حواله دلار یا هر ارزی که مدنظرتان است کمک بگیرید. 

✅️گام ۱۰: رفع تعهد ارزی

ارز حاصل از صادرات را به کشور بازگردانید تا از معافیت مالیاتی بهره مند شوید (حداقل ۷۰% برای سال ۱۴۰۴).

روش ها: فروش در سامانه نیما، واردات در مقابل صادرات، واگذاری به دیگران یا پرداخت بدهی های ارزی. مهلت معمولاً ۳-۱۵ ماه بسته به سال صادرات است. عدم رعایت منجر به جریمه، تعلیق کارت یا ارجاع به قضایی می شود.

اپلیکیشن صادرات کالا

در عصر دیجیتال اپلیکیشن های صادرات کالا ابزارهای ضروری برای ساده سازی فرآیندها هستند. این اپ ها به صادرکنندگان کمک می کنند تا از محاسبه تعرفه ها تا جستجوی بخشنامه ها و مدیریت اسناد را به راحتی انجام دهند. 
در ایران با تمرکز روی تجارت الکترونیک، چندین اپلیکیشن کاربردی توسعه یافته است. در ادامه بهترین اپلیکیشن های صادرات کالا را معرفی می کنیم.

1. تاجریار

تاجریار یک اپلیکیشن جامع برای تجارت، واردات و صادرات است.

ویژگی ها: محاسبه حقوق گمرکی، جستجوی کد تعرفه کالا، دسترسی به بخشنامه های گمرکی، نرخ ارز به روز، و آمار واردات/صادرات.
مناسب برای صادرکنندگان نوپا که نیاز به ابزارهای محاسباتی دارند. 
دانلود از بازار یا گوگل پلی.

2. تجیار

تجیار اولین پلتفرم هوشمند گمرکی در ایران است.

ویژگی ها: جستجوی تعرفه با نام کالا، محاسبه گر اظهارنامه گمرکی، ارزش های TSC، نرخ ارز گمرکی، و بانک اطلاعاتی ارزش کالاهای صادراتی. 
این اپ برای مدیریت اسناد و محاسبات دقیق ایدئال است. نسخه وب و موبایل آن هم موجود است.

3. Exportal

Exportal یک پلتفرم B2B بین المللی است که صادرکنندگان ایرانی را به تامین کنندگان جهانی متصل می کند.

ویژگی ها: کاتالوگ کالاها، جستجوی عمده فروشان، آمار بازدید، و قیمت های عمده.
 مناسب برای بازاریابی صادراتی به کشورهای آسیایی و اروپایی.

4. گمرک۲۴

این اپ خدمات تخصصی گمرکی ارائه می دهد، مانند جستجوی تعرفه، ارزش صادراتی TSC، و خدمات حمل ونقل. مفید برای مراحل ترخیص و صادرات موقت.

سایر اپ ها مانند زنجیره هوشمند صادرات (بر پایه بلاکچین برای معرفی محصولات به زبان های مختلف) و سامانه صادرات واردات سازمان استاندارد نیز مفید هستند.  استفاده از این اپ ها می تواند زمان و هزینه صادرات از ایران را تا ۳۰ درصد کاهش دهد.

نتیجه گیری

شروع صادرات بدون آموزش و بازاریابی قوی، مثل تیراندازی در تاریکی است. روی ارتباطات سرمایه گذاری کنید ، یک مشتری خوب می تواند کسب وکارتان را دگرگون کند.

اگر تازه کارید با یک مشاور یا شرکت مدیریت صادرات شروع کنید تا ریسک کاهش یابد. موفقیت در صادرات نیاز به صبر و تلاش مداوم دارد. اما درآمد دلاری و رشد آن ارزشش را دارد!